Als je verder leest, dan zit je in het experiment van deze blog. Je zou er een inzicht of een wenkend perspectief uit kunnen halen.
Ik denk dat veel mensen, inclusief mijzelf, het werk en leven ervaren als opeenvolgende stappen door de tijd. Onafwendbaar, onvermijdelijk. Soms van seconde tot seconde als ergens haast bij is, soms van dag tot dag of jaar na jaar als het gaat over de ‘grotere keuzes in het leven’. Bijvoorbeeld je carrièrekeuze of waar je gaat wonen. Eenmaal ‘aangekomen’ in die keuze ‘kabbelt’ het leven redelijk voorspelbaar voort, soms met wat haastwerk en seconde-deadlines. Ik geef je twee versies van hoe dit verhaal verder gaat en drie opties om met het verhaal om te gaan.
- Versie 1. begint bij grote problemen en eindigt bij nog grotere problemen.
- Versie 2. begint bij het WAT en HOE je kunt DOEN zonder moeite.
- Optie 1. lees alleen versie 1.
- Optie 2. lees alleen versie 2.
- Optie 3 lees ze allebei in willekeurige volgorde.
Je kunt dit experiment overigens steeds weer voor de eerste keer doen. Dat is een mindset, een vaardigheid om steeds met nieuwe ogen, een verse blik, onbevooroordeeld waar te nemen. Vooraf gezegd: beide verhalen zijn bedacht, beide verhalen kunnen oordelen uitlokken, beide verhalen zullen voor de een heel concreet zijn en voor de ander heel abstract.
Versie 1. Grote en nog grotere problemen
Alleen hele ‘grote’ gebeurtenissen als een economische crisis, natuurramp, ziekte of ongeval lijken het voortkabbelen van je leven in de tijd te kunnen verstoren. En we horen steeds vaker dat we dit meer en meer moeten verwachten. Omdat we onze levensstijl niet willen aanpassen, omdat het klimaat nou eenmaal verandert, omdat er grote krachten op het wereldtoneel spelen, etc. Mocht je toch afhaken om verder te lezen, dan begrijp ik dat. Al het dagelijks nieuws, en de reclames schreeuwen dat het slecht gaat met de wereld. Ik begrijp dat kinderen en jongeren nu al bang zijn en zich voortdurend zorgen maken, en dat er een forse stijging is van het gebruik van antidepressiva en partydrugs onder jongeren. Het oplossen van problemen lijkt ook niet zo goed te lukken en de problemen lijken groter en groter te worden en meer in getal. De problemen, de wijze waarop we ze aanpakken, hoe besluiten worden genomen lijkt weinig hoopgevend. Het bekende rijtje komt steeds weer naar boven: toeslagenschandaal, Groninger aardbevingen, overstromingen Limburg, vervuilende industrie, stikstof, etc. Tel daarbij op de droogte in Spanje en de natte grond waardoor de aardappelen niet op tijd geoogst kunnen worden en je weet wel hoe laat het is. We zouden daardoor haast vergeten dat het meeste werk door anderen voor je wordt gedaan zoals het produceren van voedsel, energie en het verwerken van afval. En daarom hebben we ten opzichte van voorgaande generaties relatief veel vrije tijd en vrijheid. Sommigen gebruiken die tijd voor overmatig piekeren en peinzen.
Het lijkt erop dat we een haast permanente weerstand hebben georganiseerd. Kracht en tegenkracht duwen of trekken even hard rondom bepaalde thema’s. Muren worden opgetrokken en verdedigd. De oplossingen die hier onder andere voor worden gevonden zijn: aan de macht komen, macht overhevelen, netwerkcorruptie, afdwingen, dreigen, oorlog, anderen kleineren en ook thematafels, burgerparticipatie, communicatiecampagnes en inspraak. We zouden allerlei oorzaken en schuldigen kunnen aanwijzen. De instituties, de bureaucratie, de politiek, de globalisering, de domme onwetende mens, de koppigen, etc. In geen van die ‘oorzaken en schuldigen’ zit het woordje ik. Maar ik kan er dan ook niet zo veel aan doen. Veranderen vergroot de onzekerheid, of in ieder geval de beleving van onzekerheid. Ik wil wel veranderen (zeg ik dan, maar doe er niets aan zolang het niet hoeft), maar niet veranderd worden. En de supranationale en nationale instituten die de afgelopen decennia zijn opgetuigd zijn historisch gezien nog zo jong en weinig geworteld bezig om hun positie te claimen, en niet zo heel erg goed in het behalen van de doelen die ze beogen: samenwerken, relaties verbeteren, standaardiseren, controleren, reflectie, voorkomen van problemen, etc. Toch willen ze dat ik verander. En ik zie dat ‘ze’ 8 miljard, en in de toekomst 11 miljard mensen willen veranderen als het zo doorgaat. Wat moet ik hier van denken?
Versie 2. Het WAT en HOE je kunt DOEN zonder moeite
Als je even stil staat (of zit of ligt), dan zou je heel even kunnen ervaren dat het ervaren van WAT je ervaart zonder moeite gaat. Heb je bijvoorbeeld ogen en kun je zien, dan doe je doorgaans niet echt moeite om te zien wat je ziet. Laten we voor het voorbeeld je computerscherm nemen. De stroom van aandacht en energie gaat als het ware zonder moeite naar dat WAT je ziet toe, je computerscherm of dat wat je op je computerscherm leest. Als je stress ervaart, dan manifesteert die stress zich moeiteloos, je hoeft er niets voor te doen, die stress die is er. Je aandacht en energie is daar. Als je rust, ontspanning, plezier ervaart, dan hoef je niets te doen, de rust, ontspanning, het plezier manifesteert zich moeiteloos, het is er. En wij ervaren dat fysiek en mentaal. Met ons gevoel, de oren, de ogen, de neus krijgen we signalen binnen en sommige signalen worden in onze beleving (liever gezegd door de waarde en betekenis die we eraan toekennen) versterkt, van anderen zijn we ons nauwelijks bewust. Wat we ervaren is er. We hoeven er niets voor te doen, niet te manipuleren, niet te besturen, niet te controleren, het gaat vanzelf.
In stilte en met je ogen dicht is het soms makkelijker om al je dagelijkse ervaringen op deze manier voorbij te laten gaan, er niet tegenin te gaan, of je mee te laten slepen door gedachten, emoties, gevoelens, etc. Ben je ergens mee bezig, dan noemen ze die staat ook wel flow. Je lijf en gedachten zijn een fantastisch complex systeem en als je alle prikkels even de prikkels laat, vanuit die stilte in harmonie bent met jezelf, met je zijn, kun je een glimp opvangen van de zonder-moeite waarmee dit alles zich manifesteert. Er is geen streven naar wat anders, naar ergens anders. Er is geen ‘buiten’ of ‘binnen’ dat afleidt. Er is geen conflict (intern, extern, intern-extern). Het is een harmonieuze plek die fijn en prettig is. En ben je met iets bezig, dan zou je op dat moment zeggen dat je er lekker de gang in hebt, en dat het haast als vanzelf gaat.
Als je nu nog heel even die zonder-moeite ervaart, of liever gezegd de zonder-moeite-van–dat-wat-ervaart, dan kun je ook ervaren dat de dat-wat-ervaart er altijd is. Je zou het de levensenergie kunnen noemen. De energie die zich uit in je lijf en in je gedachten, en ‘s nachts in je dromen. Je lijf en je gedachten zijn één fantastisch complex systeem. En als je je (het systeem) moe voelt, of moedeloos dan gaat dat kennelijk ook zonder moeite. Als je even afstapt van die zonder-moeite, van dat-wat-ervaart dan komt de focus bijvoorbeeld weer te liggen op een geluid om je heen, wellicht vind je het geluid storend, wellicht wil je van die stress af, etc. Je kunt altijd weer ‘terug’ naar het ervaren van de zonder-moeite. ‘terug’ tussen aanhalingstekentjes, omdat het verwijst naar een heen en weer schakelen, terwijl alles wat we ervaren zonder moeite is (zelfs het ervaren van moeite gaat zonder moeite) en het ‘een’ en ‘het ander’ slechts een illusie. ‘Heen en weer schakelen tussen’ het ervaren van de zonder-moeite en de ervaring van iets dat (positief of negatief geladen) de moeite waard is. Maar voor wie of wat is het de moeite waard? De levensenergie maakt daar geen onderscheid in en manifesteert zich moeiteloos. Een ‘stresskip’ vindt stress soms prettig, soms niet. Een komiek vindt plezier belangrijk en soms ook niet.
Het lijkt erop dat we sommige signalen en ervaringen belangrijker vinden dan andere signalen. Alertheid voor de beer was vroeger in sommige gevallen natuurlijk wel nuttig, maar nu vrijwel overbodig. Nu kijken we uit bij het oversteken voor snelverkeer, maar het grootste deel van de dag, voor het grootste deel van de mensen is er niet of nauwelijks gevaar. Dat komt doordat heel veel heel goed is geregeld: verkeersregels en verkeersvoorzieningen regelen het verkeer, ons gas wordt veilig en gestandaardiseerd aan huis geleverd en ons geld heeft overal in Nederland en bijna iedere dag dezelfde waarde. Op de een of andere wijze hebben we een heel complex systeem waarin heel veel heel goed en haast moeiteloos ons leven regelt of faciliteert. Het is er (vrijwel) de hele tijd, die wegen, regels, voorzieningen, etc. Op de een of andere wijze past het WAT, het HOE heel goed bij wat we nodig hebben bij wat we DOEN op dat moment. En hoewel we het niet altijd zo ervaren, hebben we veelal de keuze: WAT is het dat ik wil ervaren, HOE wil het ervaren, bijvoorbeeld met welke eigenschappen, en DOE ik het nu, vandaag of morgen, of doe ik het niet? We zouden bij het inrichten van ons leven, onze omgeving, bij het ontwerpen van alles dat we nodig hebben of denken te hebben, na kunnen denken over iets dat de moeite waard is om te ervaren en haast zonder-moeite door iedereen ervaren kan worden met goede resultaten en waarden als uitkomst.
Perspectief van een derde verhaal
Welk verhaal of welk type verhaal vind je de moeite waard om je energie in te steken. Het eerste verhaal is meer ‘extern gericht’, het tweede verhaal meer ‘intern’ gericht’. Ervaar je ook een ‘derde mogelijkheid’? Een die beide verhalen overstijgt? Een verhaal waarin geen conflict is intern, extern of tussen intern en extern, geen conflict in het zelf, de ander of tussen het zelf en de ander? Een verhaal waarin je onbevooroordeeld bent, met compassie, en realistisch over je eigen leerpunten als je naar het eerste en/of het tweede verhaal kijkt. Mijn leerpunt is dat ik in ieder verhaal moeite steek omdat ik er iets van de moeite waard in vindt, en dat ik me soms niet bewust ben dat ik er moeite in steek. Dat kan zowel positief vanuit flow, als negatief zijn als ik mij ‘gevangen’ voel in een conflict (in waarden) bij een van de verhalen of ‘tussen’ beide verhalen. Een illusie die dan heel werkelijk en onvermijdelijk voelt en in de tijd moeilijk op te lossen lijkt. Wat ik ook ervaar en dat-wat-ervaart zal altijd zonder-moeite zijn, realiseer ik me. Dit is mijn leven en ik heb daarin keuzes, opties en verhalen, en heel veel dat al (goed) om mij heen is geregeld of gefaciliteerd waar ik dankbaar voor ben. In het ‘derde verhaal’ zit voor mij een wenkend perspectief van groeien en bloeien, als mens en naar ik hoop als samenleving. Ik heb nog veel te leren en streef naar dat zonder-oordeel: mijzelf en anderen niet veroordelen, omdat ik daarmee beide verhalen kan zien, en me daarin niet hoef te verdedigen, te manipuleren, te controleren, etc. of me niet hoef te nestelen in het zonder-moeite-idee en vervolgens helemaal niets doe. Een streven met compassie, met het besef dat anderen net als ik leren, pijn vermijden, en streven naar geluk.
Als je tot hier bent gekomen, dank ik je voor je aandacht en wens je geluk en voorspoed, genade en goedheid en steeds weer iets om te leren.