Last updated on 7 maart 2023
Samenvatting
Onze omgeving, onze democratie, maatschappij, rechtsstaat en politiek veranderen voortdurend. We moeten dus ook blijven nadenken hoe het zelfbestuur in ons land, onze democratie moet veranderen. Een ontwerpaanpak, alsof je net als een ontwerper inleeft in anderen, begrijpt hoe het zit en daarin besluiten neemt voor een goed eindproduct, zou daarbij kunnen helpen.
Vrijheid, gelijkheid en broederschap, aloude Franse waarden van de revolutie, zijn in een nieuw jasje weer actueel. Toen ging het om de juridische, maatschappelijke en bestuurlijke ongelijkheid tussen rangen en standen, nu gaat het over mensen met en zonder toegang tot recht, met ‘hoge’ en ‘lage’ sociaal-economische status, en de aan- en afgehaakten. Als we nu een democratie zouden mogen ontwerpen, hoe zou die er dan uitzien? Wat is de wil van het volk? Hoe voorzie je in de behoeften van een samenleving als geheel? Hoe bevorder je het welzijn van een ieder, niemand uitgezonderd met datgene dat nodig, nuttig of gewenst is? Hoe kijk je daar als ontwerper naar? Ik denk dat we het naast vrijheid en gelijkheid meer moeten hebben over onze band met elkaar, juist omdat ik autonomie belangrijk vind. We geven immers op een of andere wijze samen vorm aan de maatschappij, de rechtsstaat en de democratie. In deze blogreeks vind je perspectieven van een ontwerper die onder andere ook burger, kiezer, ondernemer, onderzoeker, adviseur en trainer is.
Haalt het goede naar boven!?
Als ontwerper verzamel ik inzichten: welke doelen moeten we stellen om een situatie te verbeteren of te veranderen en hoe kan dit doel worden bereikt? Wat gaan we ervaren als het ontwerp in de praktijk wordt gebracht en wat vinden we daarbij belangrijk? De ene keer is het doel voor mij vastgesteld, de andere keer komt het bovendrijven, en vaak is het een combinatie van beide. Als onze maatschappij, democratie of rechtsstaat niet de gewenste uitkomsten geeft, zouden we opnieuw moeten kijken naar onze bronnen, de doelen die we stellen en de manieren om die te bereiken. En dus ook de manieren waarop we doelen stellen. Wat zijn ‘goede’ doelen? En wat zijn goede manieren om doelen te stellen?
Onderzoek de mindset
Als ontwerper onderzoek ik aannames, ideeën, overtuigingen en denkwijzen die leven, en de instelling waarmee een probleem wordt aangepakt. Dit is de mindset in mensen, groepen, organisaties en systemen. Verandert de mindset, dan verandert ook de uitkomst. Het ontwerpproces is daarom niet alleen gericht op het ophalen van informatie en inzichten. Het zorgt er gaandeweg ook voor dat er iets verandert in de mindset. Je gaat het anders zien. Een aantrekkelijk nieuw idee of een voorstelling daarvan maakt mensen bijvoorbeeld enthousiast om anders over een probleem of vraagstuk na te denken. Bij wicked problems, meer daarover later, wordt het probleem mede gedefinieerd door de gekozen oplossingsrichting. Je zou kunnen zeggen dat als een mindset niet verandert, het doel niet verandert en dus ook de uitkomst niet. Een reactieve mindset zal proberen te straffen als het niet goed gaat. ‘Je hebt het niet goed gedaan’. Een reflectieve mindset zal nadenken over de doelen die gesteld zijn en hoe dit vertaald is naar de inrichting van het systeem en de verdeling van rollen, taken en verantwoordelijkheden van mensen. Over de type mindsets later meer.
In het korte stukje tekst tot hieraan toe zit een heel groot aantal aannames, ideeën, etc. en mogelijke valkuilen en biases. Zijn de genoemde waarden nog steeds actueel en gaat het over rangen en standen, de status en de aan- en afgehaakten? Gaat democratie over de wil van het volk en moet het doel het bevorderen van het welzijn van een ieder niemand uitgezonderd zijn? Gaat dit over de band die we hebben met elkaar? En richt de kop, haalt het goede naar boven, de lezer niet teveel op het ethische en moralistische karakter van de vraag of stelling? Als de huidige maatschappij de uitkomst is van deze oorspronkelijke ideeën, zouden die fundamentele ideeën dan niet moeten veranderen? Een ontwerper laat zich door de vele vragen, onbekenden, onduidelijkheden, onzekerheden, complexiteit en veranderlijkheid van de onderwerpen in ieder geval niet afschrikken. Deze beschrijving is ‘slechts’ een context, een beschrijving waarmee ik begin. Het is tevens de beperking van deze blogreeks. Het is een beschrijving van mijn ervaring met ontwerpen in het publieke, zakelijke, democratische en persoonlijke domein. En ondertussen gaat de wereld gewoon door.
In volgende blogs onder andere meer over: is dit de democratie die we willen, hoe gaan we om met de veelheid en complexiteit aan onderwerpen, de voor- en nadelen van ontwerpend onderzoeken, zelfbestuur en andere vage termen, gebruik van een model, wat dan wel, wat (ons) bindt en hoe, waarden als vrijheid, gelijkheid en broederschap, autonomie, rechtvaardigheid, toegankelijkheid van het recht en de mens, centraal in het ontwerp en wij als mensen die iets te zeggen hebben en het voor het zeggen hebben.