Last updated on 19 maart 2023
Samenvatting
Communicatie zit in het hart van de ontwerper en het ontwerp. Een goede communicatie is een belangrijke voorwaarde om tot een goed ontwerp en ontwerpproces te komen. Een ontwerpachtige manier van denken en werken kan helpen om in veranderende tijden om te gaan met problemen en vraagstukken. Een ontwerp en een ontwerpproces is communicatie.
In veel vraagstukken, opgaven en probleemsituaties gaat het over de inhoud. In een veranderende wereld, in crisissituaties (en liever nog daarvoor) moet het ook gaan over de processen/procedures en de relatie. Verhoudingen tussen bestuur en uitvoering, toezicht en bestuur, afdelingen en mensen onderling, komen, zeker in crisistijd, dan onder spanning te staan. Voor je het weet praat je alleen nog maar op het niveau van emotie en krijg je niets concreets gedaan. Juist als het spannend wordt, is het belangrijk om houvast te hebben, bijvoorbeeld door heldere werkprincipes, wat-als-scenario’s en ‘noodmaatregelen’ te hebben, of heel goed te zijn in handelen en communiceren onder stress, of beide natuurlijk. De blik van de ontwerper kan je hierbij helpen.
Communicatie bij het tot stand komen
In veel vacatures, van toezichthouder tot aan servicemedewerker, staat communicatieve vaardigheden in het lijstje van ‘wat we zoeken’. Het gaat dan vaak over open, eerlijk, duidelijk en transparant verbinden, over de-escaleren bij ongewenst gedrag, of bijvoorbeeld kennis en begrip van cultuurverschillen. Communicatie is dan een voorwaarde of middel om goed met situaties om te kunnen gaan. Vanuit communicatie komt iets tot stand. En de kwaliteit van de communicatie (persoonlijk, fysiek of digitaal) bepaalt vaak de kwaliteit van het proces en het resultaat. Daarom is het van belang om communicatie in het hart van je ontwerp en je ontwerpproces mee te nemen. Hoe een ontwerpperspectief hierbij kan helpen?
- Communicatieve vaardigheden van ontwerpers zijn vaak goed ontwikkeld. Ze zijn immers van groot belang om opdrachtgevers en belanghebbenden te kunnen begrijpen en om tot een goed resultaat te komen. Betrokkenen hebben bij aanvang vaak nog geen goed of volledig idee van het probleem of de oplossing. Een ontwerper kan zowel omgaan met vastomlijnde en concrete opdrachten en doelen, als met onduidelijkheid of ogenschijnlijke tegenstrijdigheden.
- Een ontwerp, bijvoorbeeld een schets, een plan in grove lijnen of een idee, communiceert een veelheid aan invalshoeken en waarden. De ontwerper gebruikt het ontwerp om met de opdrachtgever en belanghebbenden te communiceren. Zo maakt de ontwerper abstracte en complexe zaken concreet. Je hebt iets om over te praten. Vooral om te achterhalen wat de (onderliggende) behoeften, belangen, voorwaarden en dergelijke zijn. De ontwerper werkt vanuit een ontwerpproces. Een idee is dus niet alleen een ‘balletje opgooien’, maar onderdeel van het concreet maken van probleem en oplossing.
- Een ontwerper test een ontwerp en daarmee ook het proces en het resultaat. Je kunt stellen dat als het resultaat goed en naar wens is, het proces en opgehaalde en gebruikte gegevens ook goed en valide zijn. Reflectie, evaluatie en testen zijn essentieel voor de ontwerper, het ontwerpproces en het resultaat.
Communicatie bij de uitvoering
Een ontwerper heeft ‘de communicatie bij de uitvoering’ al bij het tot stand komen in het vizier. De ontwerper werkt namelijk met aannames en verwachtingen en vraagt: zou dit kunnen werken in de praktijk? In die communicatie zitten bijvoorbeeld ook allerlei ontwerpvraagstukken als: is het toegankelijk (genoeg) voor de doelgroep? Welke vaardigheden, kwaliteiten, kennis en dergelijke heeft iemand en hoe ga je in het ontwerp hiermee om? En wat als ze dit niet hebben? De uitvoering, hoe het ontwerp straks uitpakt voor het systeem en de gebruiker, is van groot belang in het ontwerp. Werkt het ontwerp goed in de praktijk? Het ontwerp, of de implementatie daarvan, communiceert, interacteert, reageert op de omgeving en vice versa. Het ontwerp is communicatie, of het nu gaat om informatie, een product of dienst, een organisatie of systeem.
Communicatie bij de verandering
Eenmaal in de praktijk is een ontwerp onderhevig aan invloeden, feedback en gebruikers die er anders over denken. Het moet anders. Soms gaat de verandering organisch en heb je niet eens door dat er iets veranderd is. En als dat op meerdere plekken ‘ongezien’ gebeurt, kan dat bij veranderende omstandigheden de verhoudingen op scherp zetten. Je zou dan snel in de ‘je hebt het verkeerd gedaan’ kunnen vervallen. Bij de verandering is het belangrijk om te duiden wat de bedoeling was van het oorspronkelijke ontwerp, wat de invloeden zijn van bijvoorbeeld trends & ontwikkelingen of een crisis, en wat de veranderingen zijn geweest die iets zeggen over andere of gewijzigde behoeften in de loop van de tijd. Een ontwerper ziet dit als een nieuw of gewijzigd geheel van behoeften, problemen en vragen en ontwikkelt een strategie om nieuwe of gewijzigde doelen te stellen en daarvoor een nieuw ontwerp te maken. Zo’n ‘probleemsituatie’ kan juist een goede aanleiding zijn om te reflecteren en om nieuwe inspiratie op te doen. Het zou wel eens tot een beter ontwerp kunnen leiden. Mits de communicatie goed is natuurlijk.